ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή καταγράφονται και παρουσιάζονται οι βασικές στάσεις και αντιλήψεις των αποφοίτων του Διδασκαλείου Δημοτικής Εκπαίδευσης «Αλέξανδρος Δελμούζος» της Ρόδου απέναντι στο θεσμό της μετεκπαίδευσης, όπως αυτές διατυπώθηκαν κατά τη διεξαγωγή έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου και ημιδομημένης συνέντευξης σε δείγμα προερχόμενο από το σύνολο του πληθυσμού των αποφοίτων του συγκεκριμένου Διδασκαλείου. Μέσα από την ανάλυση των ερευνητικών δεδομένων θα επιχειρηθεί, αφενός να αποτυπωθεί ο βαθμός ικανοποίησης των αποφοίτων από τη φοίτησή τους στο συγκεκριμένο Διδασκαλείο και αφετέρου να καταγραφούν οι ιδιαίτεροι παράγοντες-συνθήκες που διέπουν τη φοίτηση σε μια επιμορφωτική δομή ενός περιφερειακού πανεπιστημίου. Τέλος, θα παρουσιαστούν οι αντιλήψεις και οι απόψεις των αποφοίτων για το μέλλον της μετεκπαίδευσης των εκπαιδευτικών

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζεται η σχέση της Δια Βίου Μάθησης με την κοινωνικό-οικονομική ανάπτυξη μέσα από διερεύνηση της αποδοτικότητας της εκπαίδευσης στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας στην Ελλάδα. Ο θεσμός των ΣΔΕ ο οποίος εντάσσεται στο πλαίσιο της ΔΒΜ απευθύνεται σε ενηλίκους πολίτες, οι οποίοι δεν έχουν ολοκληρώσει το γυμνάσιο. Η φοίτηση αυτής της κατηγορίας εκπαιδευομένων στο ΣΔΕ στοχεύει να βοηθήσει τόσο στην οικονομική όσο και στην κοινωνική και προσωπική ανάπτυξη των εκπαιδευομένων, προσφέροντας γνώσεις και δεξιότητες που θα τους βοηθήσουν να καταστούν παραγωγικοί και ανταγωνιστικοί, ούτως ώστε να βρουν απασχόληση, να προσπορίζονται εισόδημα και, παράλληλα, να ενταχθούν στην κοινωνία και να βελτιωθούν ως άτομα και ως πολίτες. Σύμφωνα με τα παραπάνω στην παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζεται από διαφορετικές οπτικές η συμβολή των ΣΔΕ στην επαγγελματική, οικονομική, προσωπική, κοινωνική, εκπαιδευτική ανάπτυξη και στην υγεία των εκπαιδευομένων στην Ελλάδα, παράλληλα με το κόστος φοίτησης για το άτομο και την κοινωνία, καθώς και η συμβολή του marketing στην προβολή και προώθηση του θεσμού. Η διερεύνηση είναι πολυδιάστατη, αφού και η ανάπτυξη, όπως προσδιορίζεται στην παρούσα μελέτη, είναι και αυτή έννοια πολυδιάστατη. Ταυτόχρονα η μελέτη είναι πολυεπίπεδη αφού εξετάζει τη σχέση των ΣΔΕ με την ανάπτυξη, μέσα από απόψεις διαφορετικών ομάδων εμπλεκομένων. Συγκεκριμένα, σε πρώτο επίπεδο γίνεται χαρτογράφηση των ΣΔΕ για να δοθούν οι διαστάσεις και το εύρος του θέματος, σε δεύτερο επίπεδο εξετάζονται οι απόψεις των εκπαιδευομένων των ΣΔΕ σε σχέση με τη συμβολή των ΣΔΕ στην ανάπτυξη των ατόμων, σε τρίτο επίπεδο διερευνώνται οι απόψεις των αποφοίτων των ΣΔΕ που αποτυπώνουν την μετέπειτα πορεία των φοιτούντων, σε τέταρτο επίπεδο γίνεται μια ερευνητική προσέγγιση στις απόψεις των εκπαιδευομένων των ΣΔΕ φυλακών που αποτελούν μια ειδική ομάδα εκπαιδευομένων για τους οποίους το ΣΔΕ αποτελεί μια ασυνήθιστα μοναδική ευκαιρία βελτίωσης, σε πέμπτο επίπεδο εξετάζονται οι απόψεις των διευθυντών αποτυπώνουν την οπτική της διοίκησης/διαχείρισης των ΣΔΕ, και σε έκτο επίπεδο επιχειρείται η διερεύνηση της αποδοτικότητας του marketing των ΣΔΕ και η συμβολή του στην προβολή και προώθηση του θεσμού. Με αυτόν τον τρόπο η εργασία αποσκοπεί να δώσει μια κατά το δυνατόν πλήρη και σφαιρική προσέγγιση στο θέμα τόσο από θεωρητικής πλευράς όσο και από εμπειρικής ερευνητικής πλευράς.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή, αποτελεί ερευνητική προσπάθεια η οποία εστιάζει στην προετοιμασία των φοιτητών/τριων στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αιγαίου κατά την πρακτική τους άσκηση στο σχολείο, εκτεινόμενη σε δύο διαστάσεις: (α) την παιδαγωγική διάσταση, η οποία σχετίζεται με την «αναδυόμενη» επαγγελματική ταυτότητα και το στοχασμό πάνω στην πράξη για τον εκπαιδευόμενο εκπαιδευτικό την περίοδο της πρακτικής άσκησης στο σχολείο και (β) την τεχνολογική διάσταση, η οποία σχετίζεται με την ηλεκτρονική Κοινότητα Πρακτικής Άσκησης (e-ΚΠΑ), ως μια διαδικτυακή πλατφόρμα με χαρακτηριστικά κοινωνικού δικτύου για την στήριξη και διευκόλυνση της εργασίας και συνεργασίας των φοιτητών/τριων, την περίοδο της πρακτικής τους άσκησης στο σχολείο. Κεντρικό ερευνητικό θέμα, όπως αναδείχθηκε και μέσα από την βιβλιογραφική ανασκόπηση και οδήγησε στην ανάπτυξη της προβληματικής της έρευνας, αποτέλεσε «η διερεύνηση του ρόλου μιας εικονικής κοινότητας ως μέσο στήριξης των εκπαιδευόμενων εκπαιδευτικών κατά την διάρκεια της πρακτικής τους άσκησης». Το θέμα εξειδικεύθηκε σε δύο ερευνητικούς άξονες, με 1ο την «διερεύνηση και αξιολόγηση της συμβολής της e-ΚΠΑ στην πρακτική άσκηση» και 2ο την «διερεύνηση του επιπέδου στοχασμού των φοιτητών/τριων και των διαστάσεων της επαγγελματικής τους ταυτότητας ως εκπαιδευόμενοι/ες εκπαιδευτικοί, μέσα από την συμμετοχή τους στην e-ΚΠΑ». Για την διερεύνηση των επιμέρους ερευνητικών ερωτημάτων επιλέχθηκε η Μελέτη Περίπτωσης. Τα εργαλεία συλλογής και ανάλυσης των δεδομένων, στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μεθοδολογικής προσέγγισης, εντάσσονται στη λογική των Μεικτών Μεθόδων, αλλά με έμφαση στην ανάλυση ποιοτικών δεδομένων, με τεχνικές ανάλυσης περιεχομένου, τα οποία προέρχονταν πρωτίστως από τα ηλεκτρονικά μηνύματα των χρηστών της e-ΚΠΑ. Η ανάλυση και συνάθροιση των αποτελεσμάτων έδειξε πως κατά την διάρκεια του εξαμήνου της πρακτικής άσκησης, στο πλαίσιο της κοινότητας ανιχνεύθηκε ένα μαθησιακό/αναπτυξιακό μονοπάτι (learning/developmental trajectory) διαμέσου του οποίου οι φοιτητές πέτυχαν βελτίωση στο επίπεδο της μαθησιακής και επαγγελματικής τους ανάπτυξης, της κοινωνικό-συναισθηματικής τους κατάστασης και του βαθμού ικανοποίησης τους από την πρακτική άσκηση. Παράλληλα, ενισχύθηκε το μέσο επίπεδο στοχαστικής σκέψης τους και αποτυπώθηκε το μοτίβο εξέλιξης των διαστάσεων της αναδυόμενης επαγγελματικής τους ταυτότητας ως εκπαιδευόμενοι εκπαιδευτικοί, πέρα από τις όποιες δυσκολίες σε επίπεδο φόρτου εργασίας, οι οποίες παρατηρήθηκαν. Επιπλέον, σε τεχνολογικό επίπεδο αποτυπώθηκε η εφικτότητα και βιωσιμότητα της χρήσης υπηρεσιών της Νεφο-Υπολογιστικής (Cloud Computing), για την υποστήριξη συνεργατικών τεχνολογικών περιβαλλόντων σε ακαδημαϊκό επίπεδο.

Σκοπός της εργασίας είναι η μελέτη προγράμματος ενός φορητού υπολογιστή ανά μαθητή, στο οποίο όλοι οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν από έναν προσωπικό φορητό Η/Υ συνδεδεμένο στο διαδίκτυο ως μέρος της σχολικής πραγματικότητας. Τέθηκαν τέσσερα ερευνητικά ερωτήματα: 1) Υπάρχει διαφοροποίηση στη διδασκαλία όταν όλοι οι εκπαιδευτικοί και μαθητές έχουν από έναν προσωπικό φορητό Η/Υ; 2) Υπάρχει διαφοροποίηση στο μιντιακό γραμματισμό των μαθητών που συμμετέχουν στο πρόγραμμα; 3) Ποιες είναι οι απόψεις και οι στάσεις των μαθητών σχετικά με το πρόγραμμα; 4) Ποιες είναι οι απόψεις και οι στάσεις των εκπαιδευτικών σχετικά με το πρόγραμμα; Η έρευνα έγινε το σχολικό έτος 2010-2011 και συμμετείχαν όλοι οι εκπαιδευτικοί και μαθητές των τάξεων από Δ’ Δημοτικού έως και Β’ Γυμνασίου. Ακολουθήθηκε η ποσοτική ερευνητική μεθοδολογία. Για το πρώτο ερευνητικό ερώτημα, έγινε ανάλυση των χαρακτηριστικών της διδασκαλίας, ώστε να προκύψουν οι δείκτες της κλείδας παρατήρησης της διδασκαλίας και ανασκόπηση των προσεγγίσεων της διδασκαλίας, ώστε να μπορεί να χαρακτηριστεί. Για την απάντηση του ερευνητικού ερωτήματος, έγιναν 172 ώρες παρατήρησης, μοιρασμένες στην αρχή, στη μέση και στο τέλος της χρονιάς. Κατά την παρατήρηση, ο ερευνητής συμπλήρωνε την κλείδα. Για το δεύτερο και το τρίτο ερώτημα, οι μαθητές συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια στην αρχή και στο τέλος της χρονιάς. Για το τέταρτο ερώτημα, οι εκπαιδευτικοί συμπλήρωσαν ερωτηματολόγια στην αρχή και στο τέλος της χρονιάς. Για τριγωνοποίηση των ερευνητικών δεδομένων, πραγματοποιήθηκαν ενδεικτικές συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς και μαθητές. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η διδασκαλία, ενώ στην αρχή της χρονιάς της έρευνας ήταν κυρίως δασκαλοκεντρική, στη μέση της χρονιάς περιείχε μαθητοκεντρικά στοιχεία και στο τέλος της χρονιάς ήταν κυρίως μαθητοκεντρική και περιείχε και εργασιοκεντρικά στοιχεία. Σχετικά με το μιντιακό γραμματισμό, οι μαθητές γίνονται καλύτεροι χρήστες των λογισμικών γραφείου, του λειτουργικού συστήματος και του διαδικτύου. Όσον αφορά τις απόψεις και τις στάσεις μαθητών και εκπαιδευτικών, στους μεν μαθητές το πρόγραμμα αρέσει και αναγνωρίζουν δεξιότητες που αποκτούν λόγω του προγράμματος (π.χ. αισθάνονται πιο οργανωμένοι), ενώ οι εκπαιδευτικοί ήταν πιο συγρακτημένοι εκφράζοντας ανησυχίες και προβληματισμούς.

Η ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία έχει απασχολήσει τα τελευταία 30 χρόνια πλήθος ερευνών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, με την εστίαση να βρίσκεται κυρίως στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Τελευταία, το ενδιαφέρον έχει στραφεί και στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με αντίστοιχες έρευνες να δείχνουν ότι ενώ πολλά ιδρύματα  διεθνώς -στο πλαίσιο των διεθνών και των ευρωπαϊκών συστάσεων- έχουν επενδύσει στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, η χρήση των ΤΠΕ από το διδακτικό προσωπικό δεν φαίνεται να γίνεται με τρόπους που επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη διδασκαλία και τη μάθηση. Από πολλές έρευνες αναδείχθηκε η σημασία των ίδιων των εκπαιδευτικών που πρόκειται να υιοθετήσουν την αλλαγή και ειδικότερα οι στάσεις και οι αντιλήψεις τους απέναντι στις ΤΠΕ ως προβλεπτικού παράγοντα για την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία, χωρίς ωστόσο να αναδεικνύεται η σημασία της ίδιας της ψηφιακής ικανότητας των διδασκόντων στις ΤΠΕ ως προβλεπτικού παράγοντα. Επιπλέον, δεν εντοπίστηκε να έχει επιχειρηθεί η δημιουργία ενός μοντέλου που να προβλέπει την επίδραση παραγόντων στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία και ως προς την ανάπτυξη της ψηφιακής ικανότητας των διδασκόντων.

Τα ελληνικά Πανεπιστήμια καλούνται, αναλόγως, να αναμορφώσουν τα προγράμματα σπουδών και τις υποδομές τους, αυξάνοντας έτσι την ποιότητα της εκπαίδευσης που παρέχουν αλλά και την ανταγωνιστικότητά τους. Την ίδια στιγμή, δεν υπάρχουν έρευνες, που να εξετάζουν την ενσωμάτωση των ΤΠΕ από το διδακτικό προσωπικό των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, ή ακόμη και την ψηφιακή ικανότητα του προσωπικού που θα κληθεί να υλοποιήσει τα αναμορφωμένα προγράμματα σπουδών και το όραμα του εκάστοτε ιδρύματος για αλλαγή.

Η παρούσα μελέτη θα διερευνήσει την ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία από μέλη του διδακτικού προσωπικού παιδαγωγικών τμημάτων ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Πιο συγκεκριμένα, σκοπεύει να καταγράψει τον βαθμό ενσωμάτωσης και να διερευνήσει την επίδραση ατομικών και οργανωσιακών παραγόντων στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ψηφιακή ικανότητα των εκπαιδευτικών, επιχειρώντας τη δημιουργία ενός μοντέλου που περιγράφει τον βαθμό επίδρασης των παραπάνω παραγόντων στην ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπαιδευτική διαδικασία και την ψηφιακή τους ικανότητα.

Τα MOOCs είναι ψηφιακές σειρές μαθημάτων που προσφέρονται δωρεάν μέσω Internet σε οποιονδήποτε διαθέτει σύνδεση σ’ αυτό, χωρίς κανένα άλλο προαπαιτούμενο, όπως βασικές γνώσεις και δεξιότητες, ακόμα κι αν είναι θεμιτό για την επιτυχή ολοκλήρωσή τους. Το υλικό τους είναι προσβάσιμο απ’ όλους, διαθέτουν διάφορα ψηφιακά εργαλεία επικοινωνίας και αυτοαξιολόγησης και εξυπηρετούν μεγάλο αριθμό εκπαιδευομένων.

Ένα από τα βασικότερα προβλήματα που παρουσιάζουν είναι ο υψηλός βαθμός εγκατάλειψης των μαθημάτων από τους εκπαιδευόμενους που φτάνει και πάνω από το 90%, παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς έχουν θέσει ξεκάθαρους στόχους και συμμετέχουν με αρκετές φιλοδοξίες. Η απουσία υποστήριξης και ανατροφοδότησης των εκπαιδευόμενων από τον εκπαιδευτή, καθιστά αναγκαίο το να μπορούν να αυτο-ρυθμίζουν τη μάθησή τους, για να καταφέρουν να εκπληρώσουν τους στόχους τους.

Η αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση ορίζεται ως μια διαδικασία τριών φάσεων (σχεδιασμός, υλοποίηση, αναστοχασμός)  στις οποίες οι μαθητές συμμετέχουν ενεργά μέσα από μεταγνωστικές, παρωθητικές και συμπεριφορικές δεξιότητες.

Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα ενός προγράμματος MOOC, που ενσωματώνει χαρακτηριστικά που προάγουν την αυτο-ρυθμιζόμενη μάθηση, στην επιμόρφωση επαγγελματικών ομάδων, όπως για παράδειγμα των εκπαιδευτικών.

Αναλυτικότερα, η έρευνα μας θα εξετάσει:

• αν και σε ποιο βαθμό τα MOOCs μπορούν να αποτελέσουν έναν αξιόπιστο και αποτελεσματικό τρόπο απόκτησης νέων γνώσεων ή επικαιροποίησης των γνώσεων επαγγελματικών ομάδων όπως των εκπαιδευτικών, ώστε να τεθούν οι βάσεις για την υιοθέτηση και αξιοποίηση από την χώρα μας αυτού του νέου τρόπου άτυπης μάθησης
• αν και σε ποιο βαθμό γίνεται αποδεκτός ο επιλεγμένος σχεδιασμός των μαθημάτων από τους εκπαιδευόμενους και ποια χαρακτηριστικά προτιμούν σε μεγαλύτερο βαθμό
• αν και σε ποιο βαθμό ένα πρόγραμμα MOOC με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά αυτο-ρυθμιζόμενης μάθησης που ενσωματώνει, βοηθά τον εκπαιδευόμενο να αυτο-ρυθμίζει τη γνώση του, εμπλέκοντάς τον ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία και οδηγώντας τον εν τέλει σε επιτυχή ολοκλήρωση των μαθημάτων
• με ποιο τρόπο αξιοποιείται το εκπαιδευτικό περιεχόμενο των μαθημάτων από τους εκπαιδευόμενους σε σχέση με τον βαθμό αυτο-ρύθμισης τους
• ποιοι είναι οι αρχικοί λόγοι συμμετοχής των εκπαιδευόμενων και οι λόγοι της μη επιτυχούς ολοκλήρωσης των μαθημάτων, σύμφωνα με τους ίδιους τους εκπαιδευόμενους

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, έχει δημοσιευτεί σημαντικός αριθμός ερευνών αναφορικά με τη χρήση και επίδραση της Ε.Π. σε ποικίλες πτυχές της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ενισχύοντας την παιδαγωγική αξία της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Παράλληλα, οι έρευνες αυτές αναδεικνύουν την ιδιαίτερη σημασία που έχει ο σχεδιασμός της εκάστοτε εκπαιδευτικής εφαρμογής, ώστε να λαμβάνει υπόψη τις εκάστοτε γνωστικές και ψυχολογικές δυνατότητες των μαθητών-χρηστών. Η παρούσα ερευνητική πρόταση διερευνά την επίδραση τεσσάρων γνωστικών μεταβλητών- που σχετίζονται με τον τρόπο που αλληλοεπιδρούν τα παιδιά-χρήστες με τη τεχνολογία της Ε.Π – σε παράγοντες που αφορούν την εφαρμογή της Ε.Π. σε εκπαιδευτικό πλαίσιο. Ειδικότερα η έρευνα μελετά την επίδραση της προυπάρχουσας ικανότητας εξάρτησης/ανεξαρτησίας πεδίου (Field Dependence Independence), της αφηρημένης σκέψης (Abstract reasoning), της χωρικής μνήμης (Spatial Memory) και της χωρικής οπτικοποίησης (Spatial Visualisation) σε πτυχές της εφαρμογής ενός παιχνιδιού Ε.Π στη σχολική τάξη. Οι εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με την εφαρμογή της Ε.Π είναι: ο βαθμός ικανοποίησης (user satisfaction), η αποδοχή της τεχνολογίας (technology acceptance), η κινητοποίηση για μάθηση (learning motivation), η ευχρηστία (usability) και η αντίληψη για την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής (self-perceived learning effectiveness).

Για τη διερεύνηση των συσχετισμών ανάμεσα στις ανεξάρτητες και τις εξαρτημένες μεταβλητές θα ακολουθηθεί η εξής πορεία έρευνας:

α) μέτρηση γνωστικών ικανοτήτων του δείγματος (ανεξάρτητες μεταβλητές) μέσω ειδικών σταθμισμένων εργαλείων και τεστ

β) δημιουργία και εφαρμογή χωροευαίσθητου παιχνιδιού Ε.Π το οποίο θα παίξουν οι μαθητές που θα αποτελούν το δείγμα της έρευνας

γ) συμπλήρωση ερωτηματολογίων-κλιμάκων για μέτρηση εξαρτημένων μεταβλητών

δ) ανάλυση δεδομένων

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίον αυτές οι γνωστικές μεταβλητές επηρεάζουν την εμπειρία των μαθητών με την τεχνολογία της Ε.Π θα μπορούσε να δώσει πολύτιμες πληροφορίες για τον σχεδιασμό αποτελεσματικών και εύχρηστων εφαρμογών που θα ενισχύουν την κινητοποίηση και τα οφέλη των μαθητών από την συγκεκριμένη τεχνολογία. Η διερεύνηση του θέματος θα μπορούσε δυνητικά να ωφελήσει τον χώρο της εκπαίδευση καθώς πλέον οι εκπαιδευτικοί θα έχουν το θεωρητικό υπόβαθρο για τον σχεδιασμό εκπαιδευτικών δράσεων Ε.Π ή την επιλογή κατάλληλων εφαρμογών Ε.Π που θα εναρμονίζονται με το γνωστικό επίπεδο των μαθητών τους και θα παρέχουν τη βέλτιστη δυνατή εμπειρία χρήσης σε αυτούς.